WETENSWAARDIGHEDEN

Wat is een yurt?

Een yurt of ger is een traditionele tentsoort die wordt gebruikt voor bewoning door rondtrekkende nomaden met schapen, geiten, kamelen en/of paarden, die leven in de koude droge steppegebieden van Centraal-Azië. Alleen al in Mongolië staan er nu nog meer dan 800.000 yurts. De yurt is ontworpen om makkelijk uit elkaar te halen, te vervoeren als de nomaden zich verplaatsen en opnieuw weer op te bouwen. In relatie tot de ruimte die men in een yurt heeft is er zeer weinig materiaal voor nodig en daardoor is de yurt ook goed te transporteren.

Het woord "yurt" is afgeleid van het Russische joerta en wordt het meest gebruikt omdat de Russen in het verleden over veel Centraal-Aziatische gebieden hebben geheerst. De Russen hebben het weer geleend uit een Turkse taal. Eerder werd de joert in het Russisch kibitka genoemd. Lokale namen zijn:

• Afghaans/Pakistaans:   kherga/jirga of ooee
• Kazachs:                       kiyiz üy (‘huidenhuis’)
• Kirgizisch:                     öy of boizoi (‘grijs huis’)
• Mongools:                    ger
• Tuviens:                        ög

Tegenwoordig staat het woord yurt in modern Turks meer synoniem voor ‘thuisland’ dan voor de tent.

Er zijn 3 types yurts: de Mongoolse ger met relatief hoge wanden, rechte dakstokken en een zware kroon met vierkante gaten die rust op 2 dakstokken: de Kazachse/Kirgizische joert met lagere wanden, gebogen dakstokken en een lichte shangrak met ronde gaten: en de binnen-Mongoolse ger met rechte dakstokken die op een scharnierende wijze zijn verbonden aan de kroon, die in tweeën deelbaar is. Moreforyurts biedt alleen de Mongoolse yurt aan. De Mongoolse en Kazachse yurten worden gebruikt in hoogvlaktes en zijn naar verhouding zwaarder dan de Kirgizische die wordt geplaatst in berggebieden en de binnen-Mongoolse die relatief vaak moet worden verplaatst vanwege de armere grond aldaar.

De constructie van een yurt bestaat grofweg uit 4 delen: de ronde muren van diagonale latten, de deuromlijsting, en de ronde kroon die door de dakstokken omhoog wordt gehouden. De dakstokken zijn met knoopjes aan de wanden vastgemaakt, en rondom de yurt zitten diverse spanbanden die van aan de deuromlijsting zijn vastgemaakt. Door de ronde vorm en de vele dakstokken wordt alle kracht gelijkelijk verdeeld over alle delen van de constructie. Ook de wind krijgt geen vat op de ronde vorm, en duwt de yurt eerder omlaag dan dat hij omhoog geblazen wordt.

De yurts of gers worden grotendeels met de hand gemaakt van natuurlijke materialen zoals hout en wol. De yurt gaat door zijn duurzaamheid en de zelfbouwmogelijkheid generaties mee. In Mongolië kun je op de markt je eigen yurt samenstellen/repareren uit los gekochte onderdelen. In oude Kazachse gemeenschappen werd de kroon vaak behouden, terwijl de overige delen van de yurt vaak gerepareerd of opnieuw opgebouwd werden. De kroon werd bij het sterven van de vader overgegeven naar zijn zoon. Hieruit kon het erfgoed van de familie worden afgemeten, aan de hand van de vorming van vlekken, veroorzaakt door de generaties aan rookpluimen die door de kroon waren gegaan.

De yurt wordt gewoonlijk met de voorkant waar de deur zit opgezet richting het zuiden. In de yurt is de noordkant (vanuit de deuropening gezien achter het vuur) de meest eervolle plaats, gereserveerd voor het altaartje met hierop de meest religieuze beeldjes. De zitplaatsen naast het altaartje zijn gereserveerd voor de meest gerespecteerde mensen: de ouderen, de sjamaan, de leiders of andere gerespecteerde gasten. De westzijde is de mannenzijde: hier zitten zij en bewaren ze hun gereedschap, zadels, bogen en geweren. De oostzijde is de vrouwenzijde: hier zitten zij en wordt het kookgerei, de wieg en dergelijke bewaard. De zuidzijde (bij de deur) is de minst gerespecteerde plek waar de jongeren mogen zitten. Het centrum van de yurt is de meest heilige plek, de Gal Galomt: de plek van het vuur. Het wordt gezien als de woonplaats van de dochter van father heaven, Golomto, en wordt behandeld met de meeste respect. Als je de yurt ziet als het centrum van de wereld, dan is de vuurplaats het centrum van het universum.

Mongolië

Het land is omsloten door Rusland en China en heeft daardoor onder andere een landklimaat. De grens met Rusland is 3485 km lang: de grens met China 4677 km lang. Mongolië ligt tussen de 1000 en 2000 meter boven zeeniveau en heeft een ondergrond die nooit helemaal ontdooit (permafrost). Het laagste punt ligt op 518 meter (Hoh Nuur) en het hoogste punt op 4374 meter (Nayramadlin Orgil). De lange subarctische winter maakt een vakantie in Mongolië er niet erg aangenaam op. Tegen de tijd dat bijvoorbeeld de zomer aanbreekt in de Gobi-woestijn, maakt de sneeuw plaats voor zandstormen… De beste reistijd is juli tot en met september. Dit is het regenseizoen, maar gelukkig stellen de buien in vergelijking met de kou en zandvlagen niet veel voor.

Kijk voor interessante rondreizen op http://happycamel.com.

Het klimaat

Mongolië heeft een erg extreem klimaat. Het weer is in Mongolië vrij zonnig en droog met lage tot zeer lage temperaturen. Gemiddeld is het in Mongolië rond de 0°C. Maar de lange en strenge Mongoolse winters behoren tot de strengste ter wereld. Alleen in het ten noorden van Mongolië gelegen Siberië wordt het nog kouder. ’s Nachts daalt de temperatuur met gemak van -15°C tot -30°C. In de korte maar warme zomer kunnen de temperaturen overdag oplopen tot wel 30°C.

Vooral in juli en augustus regent het in Mongolië. Al is dat niet veel: de jaarlijkse hoeveelheden variëren tussen de 125 en 220 millimeter (in Nederland: 780 mm). Vooral vanwege de grote neerslaghoeveelheid in Europa is het nodig om de yurts voor Europees gebruik vooral goed waterdicht te maken. Hier heeft Moreforyurts veel aandacht aan besteed. In de winter is het windstil maar in het voorjaar kan het flink waaien doordat de druksystemen zich dan verplaatsen: door de droogte gaat dit gepaard met zandstormen. De luchtvochtigheid is laag in Mongolië: gemiddeld zo’n 40-50%. In de winter is deze iets hoger (80%), maar dit komt vooral door de lagere temperaturen. Met 2600 tot 3200 uren zon is Mongolië een zeer zonnig land: op gemiddeld 257 dagen per jaar is sprake van een heldere zonnige dag.

De decoratie van het doek

In Mongolië wordt de decoratie niet zozeer afgestemd op de smaak van de koper, maar meer op diverse variaties van specifieke heilige ornamenten met welgezinde of gunstige symbolen. Symbolen die kracht uitbeelden worden het meest gebruikt, inclusief de Kha’s (swastika), fysiek sterke dieren (leeuw, tijger, garoeda/adelaarachtige, draak), net als gestyliseerde weergaven van de 5 elementen (vuur, water, aarde, metaal, hout) welke gezien worden als de onwrikbare elementen van de kosmos. Deze decoratie wordt veel in de huizen gebruikt omdat ze geassocieerd worden met kracht en bescherming. Het meest krachtige symbool – en ook een van de meest heilige – is de draak welke gereserveerd wordt voor de meest waardevolle objecten.

Patronen in borduurwerk of op bedkleden of tafellakens hebben vaak puur een decoratieve functie: bijvoorbeeld met bloempatronen, vlinders of andere zinnebeelden van pracht.

Ook geometrische patronen worden veel gebruikt. Het meest gebruikte patroon is de doorlopende ‘hamer’ of wandelende patroon ‘alkhan khee’ die de eeuwige beweging en permanente kracht uitbeelden, vaak gebruikt als randversiering voor houten meubels, deuren, enz. Het patroon is meestal hoekig maar kan rond of half cirkelvormig worden gebruikt.

Het ‘ulzii’ patroon is het symbool voor lang en gelukkig leven. Er zijn meer dan 50 variaties op dit patroon, in losse en samengevoegde patronen.

De ‘kha’ patronen dateren van het Kidan-imperium (4^e eeuw) en nog vroeger. Er zijn veel variaties op, waaronder de ‘tumen nast’ (‘overvloedig leven’) die het eeuwige leven symboliseert.

Hieronder staan een aantal patronen zoals ze gebruikt worden bij het houtsnijwerk en op de doeken van de yurt:

De ‘khamar ugalz’ (neuspatroon) en ‘ever ugalz’ (hoornpatroon) zijn afkomstig van de vorm van de neus en hoorns van de dieren, en zijn de oudste voorkomende traditionele patronen van de oorspronkelijke prehistorische nomaden van Centraal Azië. Deze en andere diermotieven worden veel gebruikt in viltborduurwerk.

Houtsoorten en houtverbruik

11,2% van het landoppervlak van Mongolië is bos, ofwel 17.500.000 hectare. Hiervan is 5-6 miljoen ha potentieel exploitabel. De bossen liggen vooral in het noorden, langs de Russische grens en vormen zo het overgangsgebied tussen de Siberische taigawouden en de centraal Aziatische steppen. De houtsoorten zijn sterk afhankelijk van het gebied in Mongolië:

Alle bossen en al het land is in Mongolië van de overheid. Het jaarlijkse houthakvolume was in 1980 2,5 miljoen m3 hout. Het Mongoolse Ministerie van Natuur en Milieu (MNE) verlaagde het jaarlijkse quotum tot 1 miljoen m3 in 1990. Volgens het MNE is het bosoppervlak in de afgelopen 20 jaar met ongeveer 1,2 miljoen hectare afgenomen. Bosbranden vernietigen jaarlijks zo’n 200.000 hectare. Ongeveer 50.000 hectare is de afgelopen 20 jaar opnieuw aangeplant, maar ook delen van de omgehakte en afgebrande gebieden regenereren op natuurlijke wijze en reduceren daardoor de totale verliezen.

In een country report van het Mongolian Forestry Department wordt het volgende geschreven over yurtpoductie: 3.10 Ger production: One less known, but nationally important, industry sector which uses sawnwood and wood-based panels is "ger" production. "Gers" are traditional Mongolian houses, where people are used to live. There are 6 factories in Mongolia producing wooden components and furniture for "ger". The biggest manufacturer produces about 1,200 "gers" and the others 300 "gers" each annually. Although the sawnwood consumption of "ger" industry is only about 3,000-4,000 cubic metres annually, the "ger" production is important to the country because it is estimated that more than half of Mongolians live in "gers". In addition, "ger" production is an excellent sample of cooperation and network of different kind of producers.

Veel van de yurts worden lokaal geproduceerd in eigen handarbeid of door kleine familiebedrijfjes of kleine coöperatieven: het houtverbruik hiervan is echter niet in te schatten.